Δημοσιεύτηκε στις October, 22 2021

Η πρόκληση ήταν μεγάλη, σύνθετη αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, οπότε αποφάσισα και διέκοψα ένα πολύτιμο διάλλειμα που έκανα από τα επαγγελματικά μου και ξεκίνησα αυτό το μακρύ αλλά συναρπαστικό ταξίδι. Ίσως από τα πιο δύσκολα αλλά και πιο ενδιαφέροντα και σημαντικά που έχω βιώσει.

Η πρωτοβουλία ήταν να χτίσουμε σχεδόν από το μηδέν μια νέα ΘΠΠ στο άγνωστο μέχρι τότε ακατοίκητο νησί στη μέση του πελάγους στις Βόρειες Κυκλάδες. Αυτό που ξέραμε ήδη ήταν ότι εκεί είχε πρόσφατα ανακαλυφθεί μια σημαντική και μεγάλη αποικία Μεσογειακής φώκιας, όπου στις απομονωμένες σπηλιές και έρημες παραλίες της Γυάρου γεννούσαν τα μικρά τους, εμφανίζοντας την αρχέγονη συμπεριφορά τους, όπως την είχε καταγράψει ο Όμηρος και ο Αριστοτέλης.

Αντικρίζοντας για πρώτη φορά τη Γυάρο, με το νέο μας φουσκωτό και τη φρέσκια ομάδα πεδίου που στήθηκε και εγκαταστάθηκε στη Σύρο, η βαριά και σκοτεινή ιστορία του νησιού και ο όγκος των φυλακών μας χτύπησε σαν βαριοπούλα, αφού δεσπόζει στην ΝΑ προφυλαγμένη πλευρά του νησιού. Το δέος της εικόνας συμπληρώθηκε μέσα από τη μελέτη για μια από τις πιο μαύρες περιόδους της νεότερης ιστορίας μας. Έπρεπε όμως να το ξεπεράσουμε και με ιδιαίτερο σεβασμό σε αυτό να προχωρήσουμε και να μελετήσουμε και να καταγράψουμε όσο πιο καλά γινόταν την χερσαία πανίδα και χλωρίδα αλλά και τα θαλάσσια είδη και οικοτόπους. Ένας μοναδικός αγώνας ξεκίνησε με διαφορετικές ομάδες ειδικών επιστημόνων που αλώνισαν το ιδιαίτερα αφιλόξενο και σκληρό νησί, γεμάτο άσκαστες οβίδες από όταν ήταν πεδίο βολής. Η Γυάρος δεν έχει δρόμους ή υποδομές, πέρα από τις ερειπωμένες από το 1974 φυλακές, και τη χτυπάει ο ήλιος, η θάλασσα και ο αέρας από παντού και όλο το χρόνο. Ανακαλύψαμε και μάθαμε πολλά… για τα γεράκια, τους μύχους, τα ερπετά, τη χλωρίδα και τη χερσαία πανίδα, ενώ καταδυθήκαμε στη θάλασσα για να χαρτογραφήσουμε τα λιβάδια ποσειδωνίας και την ιδιαίτερη τραγάνα που έχει φτιαχτεί χιλιοστό-χιλιοστό από τα ροδοφύκη. Θα έλεγα ότι καταφέραμε η Γυάρος να είναι μάλλον η καλύτερα μελετημένη περιοχή Natura πριν ακόμα τεθεί σε κάποιο ουσιαστικό καθεστώς προστασίας.

Η αμέσως επόμενη πρόκληση όμως ήταν ακόμα πιο δύσκολη, να βρούμε τον τρόπο να την προστατέψουμε θεσμικά αλλά και ουσιαστικά μέσα στα πλαίσια ενός πολύ σφικτού χρονοδιαγράμματος που προέβλεπε το πρόγραμμα LIFE CYCLADES. Η λύση ήταν μια, η συμμετοχή στο σχεδιασμό των ζωνών και των μέτρων όλων των εμπλεκόμενων φορέων, πολιτείας, τοπικών αρχών και φορέων, των χρηστών της περιοχής και ειδικά των ψαράδων, των επιστημόνων και των περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Θέλαμε έτσι να αποδείξουμε ότι ένα τέτοιο μοντέλο σχεδιασμού που βασίζεται στη συν-διαχείριση και στην συν-ευθύνη, δεν είναι ωραίο μόνο στη θεωρία, αλλά μπορεί να δουλέψει και στην πράξη ακόμα και στη χώρα μας που δεν έχουμε τη βέλτιστη παράδοση στον διάλογο και τη συνεννόηση. Θέλαμε επίσης να αποδείξουμε ότι όταν σχεδιάζουμε από κοινού 15 διαφορετικοί φορείς, και δεν ακολουθούμε απλά τις αποφάσεις της πολιτείας, το αποτέλεσμα είναι πιο ολοκληρωμένο και σίγουρα έχει περισσότερες πιθανότητες αποδοχής, σεβασμού και εφαρμογής, αφού θα είναι κτήμα όλων μας. Και αυτό που θεωρούσαμε σχεδόν ανέφικτο συνέβη. Μετά από πολλές συναντήσεις, διαφωνίες, διαβουλεύσεις και συγκρούσεις, όλες όμως σε πνεύμα συνεργασίας και συνεννόησης και με άξονα το κοινό μας όραμα για την περιοχή, τη φύση της και τους κατοίκους των γύρω νησιών, βρήκαμε κοινό τόπο και συμφωνήσαμε ΟΜΟΦΩΝΑ. Έτσι τον Ιούλιο του 2019 το Υπουργείο Περιβάλλοντος υιοθετεί πλήρως την πρότασή μας και θεσπίζει την ΘΠΠ Γυάρου, την πρώτη ΘΠΠ των Κυκλάδων.

Η δουλειά μας όμως δεν σταμάτησε εδώ. Προχωρήσαμε παρακάτω και σχεδιάσαμε τις αναγκαίες δράσεις προστασίας που πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα για να προστατευτεί ουσιαστικά αυτή η μοναδική περιοχή. Στήσαμε πολλά και διαφορετικά. Πολλά από αυτά τα υλοποιήσαμε οι ίδιοι, άλλα με συνεργασίες και άλλα ανέλαβαν οι εμπλεκόμενοι φορείς που η προστασία της Γυάρου ήταν πια και δικό τους όραμα. Πρωτοποριακά συστήματα φύλαξης με απομακρυσμένη εικόνα μέσω ραντάρ, υπέρυθρη κάμερα μεγάλης εμβέλειας, drone αλλά και συνεχείς περιπολίες της ομάδας μας σε συνεργασία με το Λιμεναρχείο Σύρου - δημιουργία πρότυπων θαλάσσιων μονοπατιών - σχεδιασμό για ειδικά αγκυροβόλια που θα προστατεύουν την Ποσειδωνία – χάραξη μονοπατιών και διαδρομών παρατήρησης της φύσης στο χερσαίο μέρος του νησιού – δράσεις περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε παιδιά – σεμινάρια κατάρτισης για τους ψαράδες, τους νέους επιχειρηματίες και τις τοπικές κοινότητες – εκθέσεις και υλικό ενημέρωσης – δράσεις παρακολούθησης της κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος χερσαίου και θαλάσσιου.

Η πορεία ήταν δύσκολη, γεμάτη εμπόδια, γραφειοκρατία και πολλές στιγμές κατάθλιψης ακόμα και  απόγνωσης ότι το αποτέλεσμα δεν θα έρθει ποτέ. Ήταν όμως μια εμπειρία μοναδικά γοητευτική, γεμάτη αισιοδοξία, χαρά και συγκίνηση, αφού βήμα-βήμα πηγαίναμε μπροστά, πιστεύοντας ότι το επιθυμητό αποτέλεσμα θα έρθει. Βοήθησε πολύ ότι δουλέψαμε σαν ομάδα, τόσο οι άνθρωποι της οργάνωσης: ο Χρήστος, η Ελίνα, ο Γιώργος, η Μαρία, η Αμαλία, ο Ηλίας, ο Βαγγέλης, ο Βεντούρης, η Βίκη, ο Αποστόλης, η Παναγιώτα, η Ιόλη, η Άννα, ο Γιώργος, η Σοφία, ο Κωνσταντίνος, ο Παντελής, ο Βασίλης, ο Φώτης, η Μαρία, η Τόνια, ο Ιάσονας ο Κωνσταντίνος, ο Χρήστος, η Νατάσα, η Θεοδότα και ο Δημήτρης, όσο και οι πολλοί και ποικίλοι συνεργάτες και εταίροι μας, που είναι πολλοί για να τους αναφέρω όλους.

Αλλά δεν είμασταν μόνοι, δίπλα μας είχαμε εσάς που στηρίξατε άμεσα και έμμεσα την πορεία αυτή, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Χαρακτηριστική μου έχει μείνει η φράση ενός υποστηρικτή μας που μου είπε «το εγχείρημα της Γυάρου προσπαθεί να κάνει καινοτομίες , ανατροπές και υπερβάσεις σχεδόν στα πάντα, κυρίως όμως στον τρόπο που εμείς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε τη προστασία της φύσης, έτσι λοιπόν θα πρέπει να το αντιμετωπίσω και εγώ κάνοντας προσωπικές υπερβάσεις» και συμβολικά κολύμπησε ο ίδιος ένα θαλάσσιο «μαραθώνιο» για να μας στηρίξει.

Εκ μέρους όλων μας λοιπόν σας ευχαριστώ πολύ για την υποστήριξή σας τόσο για τη μέχρι τώρα πορεία όσο και για την επόμενη μέρα της Γυάρου, για να συνεχίσουμε, για να γίνει το όραμά μας πραγματικότητα σε μια μοναδική θαλάσσια γωνιά της χώρας, όπου η φύση και ιστορία διαφυλάσσονται και ο άνθρωπος είναι συμμέτοχος και κοινωνός.

Σας ευχαριστώ πολύ και καλή μας συνέχεια,

Σπύρος Κοτομάτας, υπεύθυνος δράσεων προστασίας Γυάρου, μέλος της θαλάσσιας ομάδας.