Δημοσιεύτηκε στις March, 07 2025

Η Ελλάδα είχε παραπεμφθεί στο δικαστήριο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς όφειλε, ήδη από τον Μάρτιο του 2021, να είχε θεσπίσει τα απαραίτητα χωροταξικά σχέδια, όπως επιτάσσει η οδηγία για τον ΘΧΣ (2014/89/ΕΕ). Τέσσερα χρόνια μετά από το ορόσημο αυτό, και παρά τον έλεγχο συμμόρφωσης (διαδικασία επί παραβάσει) που άσκησε η Επιτροπή ήδη από τον Δεκέμβριο του 2021, η χώρα μας εξακολουθεί να επιδεικνύει σχεδόν μηδενική πρόοδο. 

Ο ΠΟΛΥΤΙΜΟΤΕΡΟΣ ΠΟΡΟΣ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΕΡΜΑΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑΣ 

Το κείμενο της απόφασης είναι αποκαλυπτικό για την πλημμελή προσέγγιση που με «συνέπεια» επιδεικνύεται διαχρονικά για τον ΘΧΣ. Τα επιχειρήματα που πρόβαλε η Ελλάδα προς υπεράσπιση των καθυστερήσεων ήταν, αρχικά, η πολυπλοκότητα του νομικού πλαισίου, οι γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, η πολυνησιωτικότητα, και οι γεωπολιτικές συνθήκες στην Ανατολική Μεσόγειο. Κατόπιν εστίασε εκτενέστερα στο ότι, εξαιτίας των διαπραγματεύσεων με την Αίγυπτο περί καθορισμού Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), δεν ήταν δυνατό να οριστικοποιηθεί το πεδίο εφαρμογής του σχεδιασμού. Άρα, επικαλέστηκε ότι υπήρξε αντικειμενική αδυναμία και έλλειψη επαρκούς χρόνου που δικαιολογούν την καθυστέρηση στη θέσπιση χωροταξικών σχεδίων (τα οποία ωστόσο η ελληνική πλευρά εκτιμά ότι θα ολοκληρώσει έως τον Μάιο του 2026).  

Τα επιχειρήματα αυτά κατέπεσαν στο σύνολό τους, αναδεικνύοντας με ηχηρό τρόπο όχι μόνο τη σαθρή νομική προσέγγιση των ελληνικών αρχών, αλλά κυρίως την ουσιαστική και παντελώς αδικαιολόγητη ολιγωρία για τα θέματα της θαλάσσιας χωροταξίας, που με τη σειρά της φανερώνει μια κραυγαλέα έλλειψη πολιτικής βούλησης.  

Στο σκεπτικό της απόφασης, στο οποίο αναφέρονται και οι θέσεις της Επιτροπής στο πλαίσιο της διαδικασίας επί παραβάσει, επισημαίνονται τα εξής:   

• Τα κράτη μέλη δεν μπορούν να επικαλούνται εσωτερικές δυσχέρειες για να δικαιολογήσουν τη μη τήρηση υποχρεώσεων που απορρέουν από την ενωσιακή νομοθεσία. 

• Δεν μπορεί να γίνεται επίκληση των γεωγραφικών χαρακτηριστικών προκειμένου να δικαιολογηθεί η μη τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από την οδηγία. 

• Οι σχετικές με την ΑΟΖ διαπραγματεύσεις δεν συνιστούν ανωτέρα βία που μπορεί να δικαιολογήσει τη μη συμμόρφωση, ούτε και ότι συντέλεσαν σε δικαιολογημένη ανεπάρκεια χρόνου. 

• Η κατάρτιση των χωροταξικών σχεδίων δεν μπορεί να εξαρτάται από την οριοθέτηση ΑΟΖ λόγω τόσο του διαφορετικού αντικειμένου όσο και της δυνατότητας για μεταγενέστερη επικαιροποίηση των σχεδίων. 

• Η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το δίκαιο της ΕΕ δεν μπορεί να εξαρτάται από τη συνεργασία τρίτου κράτους.  

Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ 

Ο χωροταξικός σχεδιασμός στη θάλασσα είναι απαραίτητος για πολλούς λόγους: χωρικός και χρονικός καταμερισμός των ποικίλων χρήσεων (αλιεία, τουρισμός, υδατοκαλλιέργειες, ΑΠΕ κ.ά.), προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων έναντι απειλών όπως η υπεραλίευση ή η ρύπανση, ορθολογική οργάνωση των ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων στον «πυκνό» παράκτιο χώρο. Η βιωσιμότητα πολλών και υψηλής κοινωνικο-οικονομικής αξίας δραστηριοτήτων είναι άμεσα συνυφασμένη με τον «κοινό πόρο» των θαλασσών μας και αλληλένδετα συνδεδεμένη με τα ίδια τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Γι’ αυτό και η διαχείριση του σημαντικού αυτού συστήματος δεν μπορεί να γίνεται με αποσπασματικό και μεμονωμένο τρόπο. Στον αντίποδα, η επιζητούμενη ολοκληρωμένη προσέγγιση βρίσκεται στον πυρήνα της προσέγγισης του ΘΧΣ. Είναι επομένως προφανές ότι η πολιτική παραγνώριση του ΘΧΣ είναι πλήρως αναντίστοιχη με την αξία του θαλάσσιου χώρου από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη.  

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΑΚΟΜΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ  

Το μέγεθος του προβλήματος είναι ακόμα μεγαλύτερο αν κανείς αναλογιστεί τις ποικίλες και ουσιαστικές αλλαγές που χρειάζεται να γίνουν προκειμένου η χώρα μας να αποκτήσει αποτελεσματική θαλάσσια χωροταξία. Όπως επισημαίναμε μερικούς μήνες νωρίτερα, όταν διαπιστώναμε για ακόμα μια φορά την επικίνδυνα μηδενική πρόοδο που είχε σημειωθεί:  

• Απαιτείται ορθή ενσωμάτωση του ΘΧΣ στο εθνικό σύστημα χωροταξικού σχεδιασμού, ώστε τα θαλάσσια χωροταξικά να μην επικαθορίζονται από τις αποσπασματικές προβλέψεις των ειδικών χωροταξικών.  

• Χρειάζεται αποσαφήνιση και ενίσχυση μιας σειράς παραμέτρων του ΘΧΣ στο νομικό μας πλαίσιο σε συμμόρφωση με τις ενωσιακές επιταγές και ιδίως συμμετοχή του κοινού στον σχεδιασμό, εξασφάλιση της οικοσυστημικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης και αποτελεσματική διαχείριση της αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε θαλάσσιο και παράκτιο χώρο.  

Παρότι έχουν παρέλθει δέκα και πλέον έτη από τη θέσπιση της οδηγίας για τον ΘΧΣ και τέσσερα έτη από τότε που η χώρα μας θα έπρεπε να έχει θεσπισμένα χωροταξικά σχέδια, οι σχετικές μελέτες δεν έχουν καν προκηρυχθεί. Όλη αυτή η ολιγωρία είναι ακόμα ένα περίτρανο παράδειγμα για το πόσο έωλη είναι η απάντηση που έδωσε η Ελλάδα κατά τη διαδικασία επί παραβάσει ότι τα σχέδια θα έχουν καταρτιστεί και θεσπιστεί μέσα στους επόμενους 14 μήνες - γεγονός αδύνατο για όποιον γνωρίζει πόσο απαιτητικές είναι οι σχετικές διαδικασίες. Συγχρόνως, αγνοείται η τύχη της εθνικής χωρικής στρατηγικής για τον θαλάσσιο χώρο, ενός ακόμα σημαντικού εργαλείου που προβλέπεται στην εθνική μας νομοθεσία, το οποίο καταρτίστηκε και παρουσιάστηκε σε οριστική -αν και όχι δημοσιοποιήσιμη- μορφή πριν από δύο χρόνια, ενώ το αρχικό του προσχέδιο ήταν έντονα προβληματικό. 

Η καταδικαστική απόφαση του ευρωπαϊκού δικαστηρίου είναι το φυσικό -και ντροπιαστικό- επακόλουθο της πολύχρονης διακομματικής και αδικαιολόγητης ολιγωρίας. Όσο η θαλάσσια χωροταξία δεν προχωρά, οι ελληνικές θάλασσες θα εξακολουθούν να είναι έρμαιο προϋφιστάμενων και νεότερων απειλών, ή να υπόκεινται σε αποσπασματικές πολιτικές που ζημιώνουν όχι μόνο το περιβάλλον αλλά και την ίδια την οικονομία μας.  

Ελπίζουμε ότι η πρόσφατη καταδίκη θα αποτελέσει ορόσημο ώστε να αναληφθούν έστω και τώρα οι απαραίτητες πρωτοβουλίες, προκειμένου ο πολυτιμότερος ίσως πόρος της χώρας μας να τύχει εκείνου του αποτελεσματικού σχεδιασμού και διαχείρισης που αναλογεί στη σημασία του.